Το Κιλκίς στους Βαλκανικούς πολέμους: Μια ιστορική αναδρομή

Στην διάρκεια του περασμένου αιώνα, η χώρα μας βρέθηκε αρκετές φορές σε εμπόλεμη κατάσταση. Οι γεωγραφικές διεκδικήσεις επέφεραν τρομερές εντάσεις, ειδικά με τα γειτονικά κράτη. Σε όλη αυτήν την κατάσταση, υπήρξαν διάφορες ιστορικές μάχες που απεδείχθησαν σταθμοί για την νικητήρια έκβαση. Σήμερα θα γίνει εκτενής αναφορά στην  μάχη του Κιλκίς, η οποία συνέβη το 1913 κατά την διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου. Για σαφέστερη κατανόηση θα τονιστούν ορισμένα ιστορικά γεγονότα που οδήγησαν σ’ αυτήν την εξέλιξη.

Χριστιανική συμμαχία και Α’ Βαλκανικός Πόλεμος

Η πάλαι ποτέ ισχυρή Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε να καταρρέει στα τέλη του 19^ου αιώνα. Οι εθνικές συνειδήσεις ξεκίνησαν να αφυπνίζονται και διαισθάνθηκαν την ευκαιρία για απόκτηση της ανεξαρτησίας. Συγκεκριμένα, το 1912 τα 4 Χριστιανικά κράτη των Βαλκανίων(Βουλγαρία, Ελλάδα, Μαυροβούνιο, Σερβία) υπέγραψαν συμμαχία εναντίον των Οθωμανών. Έτσι, ξεκίνησε ο 1^ος Βαλκανικός Πόλεμος στις 8 Μαΐου 1912 με καθόλα αιματηρές εχθροπραξίες και βαρύτατες απώλειες εκατέρωθεν. Οι σύμμαχοι σημείωσαν σημαντικές νίκες και ανάγκασαν την Αυτοκρατορία σε υποχώρηση απ’ τα εδάφη τους. Όσο αναφορά τις Ελληνικές διεκδικήσεις, ο Ελληνικός στρατός κατόρθωσε να επανακτήσει μεγάλο μέρος της Μακεδονίας και να απελευθερώσει τις περισσότερες πόλεις της Ηπείρου. Τα εδαφικά κέρδη επισφραγίστηκαν με την Συνθήκη του Λονδίνου(30 Μάιου 1913), η οποία όμως δεν κάλυψε όλα τα φλέγοντα ζητήματα( Βορειοηπειρώτικο, Νησιά Αιγαίου κτλ). Δημιουργήθηκαν καινούργιες προστριβές μεταξύ των συμμάχων οι οποίοι τελικά χωρίστηκαν σε 2 αντίπαλα στρατόπεδα(Σερβία-Ελλάδα εναντίον Βουλγαρίας).

Ιστορία του Κιλκίς και Β’ Βαλκανικός Πόλεμος

Μέχρι το 1890, το Κιλκίς ήταν μια μικρή κωμόπολη που δεν ξεπερνούσε τους 2500 κατοίκους και αποτελούνταν από Έλληνες, Τούρκους και Βούλγαρους. Στις 2 επόμενες δεκαετίες αυξήθηκε ραγδαία ο βουλγάρικος πληθυσμός με σταδιακή αποχώρηση του ελληνικού στοιχείου. Οι εναπομείναντες υπέστησαν τρομερά βασανιστήρια απ’ τους Κομιτατζήδες(συμμορίτες Ελληνικής καταγωγής που δούλευαν για τους Βούλγαρους) της περιοχής. Γενικότερα, το κράτος της Βουλγαρίας είχε σαν απώτερο σκοπό την κυριαρχία στην περιοχή της Μακεδονίας. Όμως, η γεωγραφική θέση του Κιλκίς, το ενέτασσε στην Ελληνική σφαίρα επιρροής. Κατά την διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, ο Βουλγάρικος στρατός κατέλαβε την πόλη(26 Οκτωβρίου 1912) και σκόπευε να το χρησιμοποιήσει ως ορμητήριο για μελλοντικές επιχειρήσεις. Παράλληλα, ο Ελληνικός στρατός κατέλαβε την Θεσσαλονίκη και παρόλο το πολεμικό κλίμα, επέτρεψε σε 2 Βουλγάρικα τάγματα να διαμείνουν μέσα στην πόλη. Στους επόμενους μήνες, η κατάσταση εκτραχύνθηκε με διάσπαρτες μάχες στις τριγύρω περιοχές της Μακεδονικής επικράτειας. Η Ελληνική κυβέρνηση ήρθε σε επαφή με τους Σέρβους και κατόρθωσε την υπογραφή αμυντικής συνθήκης. Τελικά, στις 16 Ιουνίου 1913 και χωρίς καμία προειδοποίηση, 2 Βουλγαρικές στρατιές επιτέθηκαν εναντίον των συμμαχικών θέσεων. Το συγκεκριμένο γεγονός σήμανε και την έναρξη του Β’ Βαλκανικού Πολέμου. Απώτερος σκοπός των Βούλγαρων ήταν η κατάληψη της Θεσσαλονίκης στην οποία όπως προαναφέραμε διέμενε ήδη κομμάτι του στρατού τους. Διαισθανόμενος τον κίνδυνο εξεγέρσεων, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος διέταξε την αιχμαλώτιση τους και σήμανε την αντεπίθεση. Μετά από τις ανεπιτυχείς πολεμικές τους επιχειρήσεις, οι Βούλγαροι υποχώρησαν στην κύρια αμυντική γραμμή τους μεταξύ Κιλκίς-Λαχανά. Μέχρι τις 19 Ιουνίου ο Ελληνικός στρατός είχε καταλάβει κοντινά υψώματα και χωριά κυκλώνοντας την πόλη. Το γενικό επιτελείο διέταξε άμεσα επιθέσεις εναντίον των βουλγαρικών θέσεων οι οποίες απεδείχθησαν ιδιαίτερα αιματηρές. Σταδιακά, ο ελληνικός στρατός κέρδιζε έδαφος και το βράδυ της 20^ης Ιουνίου πραγματοποίησε την τελική επίθεση. Παρόλη την σθεναρή αντίσταση των Βουλγαρικών ταγμάτων με την χρήση πυροβόλων όπλων, η 2^η μεραρχία κατάφερε να διασπάσει τις αμυντικές γραμμές και η πόλη έπεσε σε Ελληνικά χέρια στις 9:50 της 21^ης Ιουνίου 1913. Ο στρατός βρήκε μια φλεγόμενη πολιτεία, συνέπεια της Βουλγάρικης τακτικής για υποχώρηση. Η τριήμερη όμως μάχη προδίκασε την έκβαση του Β’ Βαλκανικού Πολέμου καθώς συνέβαλε αποφασιστικά στην παγίωση των εδαφικών διεκδικήσεων. 

Πολεμικό μουσείο και Ηρώον

Σήμερα, στο ύψωμα του Ηρώου που βρίσκεται 2,5 χιλιόμετρα έξω απ’ το Κιλκίς, στεγάζεται το πολεμικό μουσείο. Λειτουργεί απ’ το 1966 και προσφέρει στον θεατή ποικιλία εκθεμάτων. Χωρίζεται σε 3 αίθουσες που παρουσιάζουν ξεχωριστές συλλογές: Στην πρώτη αίθουσα βρίσκεται το οπτικοακουστικό σύστημα προβολής της μάχης, το οποίο πλαισιώνεται από προσθήκες κειμηλίων. Στην μεσαία αίθουσα βρίσκεται η βιβλιοθήκη του Μουσείου με διάφορους ιστορικούς τόμους και ποικίλες πηγές για τη μάχη του Κιλκίς και τους Βαλκανικούς Πολέμους γενικότερα. Παρόμοια εικόνα παρουσιάζει και η τρίτη και τελευταία αίθουσα του Μουσείου που στεγάζει κυρίως προθήκες πολεμικού υλικού και στολών. Στον εξωτερικό χώρο του μουσείου, δεσπόζει και το επιβλητικό Ηρώον που είναι αφιερωμένο στους πεσόντες της αποφασιστικής μάχης του Κιλκίς.